Globusy ziemskie Henryk Jan Dominiak 

Globusy ziemskie Henryk Jan Dominiak 

kategoria prawa Znak towarowy – nazwa DOMINIAK AH

Globusy ziemskie Henryk Jan Dominiak – włąściciel Tychy / PL – Klasyfikacja wiedeńska 24.01.15 – Klasyfikacja nicejska 16. Data ogłoszenia, numer BUP, kod publikacji – 2016-07-18, 15/2016, P006 – Zgłoszenia znaków towarowych (od 15.04.2016r.). Data publikacji, numer WUP, kod publikacji – 2017-02-28, 02/2017, P001 – Udzielone prawa ochronne na znaki towarowe.

.

Globusy ziemskie Henryk Jan Dominiak – opis.

.

.

.

.

.

Globusy ziemskie Henryk Jan Dominiak globus 

.

GLOBUS [łac.], model kulisty Ziemi, sfery niebieskiej (astronomiczny globus nieba) lub innego ciała niebieskiego (np. Księżyca).

Na powierzchni globusa Ziemi powierzchnia kuli ziemskiej odwzorowana jest za pomocą rzutu środkowego, dzięki czemu skala globusa jest stała.

Poza lobusami przedstawiającymi obraz powierzchni Ziemi, istnieją globusy plastyczne, ukazujące rzeźbę terenu, oraz globusy ślepe (tzw. indukcyjne), bez naniesionego obrazu kartograficznego.

Astronomiczne globusy nieba przedstawiają obraz gwiaździstego nieba widzianego „od zewnątrz”.

Globusy służą głównie do nauczania szkolnego.

W czasach dawniejszych używane były w nawigacji.

Pierwszy globus (Ziemi) wykonał wroku 150 p.n.e. Krates z Mallos.

Najstarszy zachowany do dziś globus M. Behaima pochodzi z 1492.

W Polsce najciekawszym tego rodzaju zabytkiem jest Globus Jagielloński z roku 1510, przechowywany w Uniwersytecie Jagiellońskim.

.

Globusy ziemskie Henryk Jan Dominiak

równik 

.

 RÓWNIK, koło wielkie będące przecięciem powierzchni kuli o wyróżnionej osi przez płaszczyznę prostopadłą do tej osi i przechodzącą przez środek kuli.

Równik niebieski jest kołem wielkim na sferze niebieskiej powstałym w wyniku przecięcia jej przez prostopadłą do osi świata płaszczyznę przechodzącą przez środek sfery niebieskiej. Względem równika niebieskiego określa się deklinację ciał niebieskich.

Równik ziemski jest przecięciem powierzchni Ziemi płaszczyzną prostopadłą do jej osi i przechodzącą przez środek Ziemi. Długość równika ziemskiego wynosi 40 070 368 m. Równik ziemski dzieli Ziemię na półkulę pn. i półkulę pd.

Od równika ziemskiego wyznacza się szerokość geogr. (geograficzna długość i szerokość).

.

Globusy ziemskie Henryk Jan Dominiak 

współrzędne astronomiczne 

.

WSPÓŁRZĘDNE ASTRONOMICZNE, współrzędne sferyczne służące do opisania kierunku do obiektów astr., czyli ich położenia na sferze niebieskiej.

Każdy układ współrzędnych astronomicznych określony jest przez podanie:

1) początku układu 0 (umieszczonego zwykle w miejscu obserwacji, środku Ziemi lub Słońca).

2) płaszczyzny podstawowej P przechodzącej przez punkt 0. 

3) kierunku podstawowego k leżącego w płaszczyźnie P.

W układzie w ten sposób określonym współrzędne astronomiczne ciała niebieskiego są dwoma kątami (lub odpowiadającymi im łukami wielkich kół na sferze niebieskiej) U i V, gdzie U jest kątem między rzutem i’ na płaszczyznę P półprostej i poprowadzonej z punktu 0 ku danen ciału niebieskiemu a kierunkiem k. Natomiast V jest kątem między półprostą i a płaszczyzną podstawową P.

Najczęściej używane w astronomii są cztery układy współrzędnych astronomicznych: horyzontalny, równikowo-południkowy, równikowo-równonocny i ekliptyczny.

Kątami określającymi położenie ciała niebieskiego na sferze niebieskiej są:

a) w układzie horyzontalnym azymut (kąt dwuścienny między płaszczyzną południka a płaszczyzną przechodzącą, przez dane ciało oraz zenit i nadir). Wysokość i odległość zenitalna (kąt między półprostymi poprowadzonymi z punktu obserwacji: jedną przechodzącą przez zenit, drugą – przez dane ciało). 

b) w układzie równikowo-południkowym – kąt godzinny (kąt dwuścienny między płaszczyzną południka a płaszczyzną przechodzącą przez dane ciało i bieguny świata) i deklinacjanacja. 

c) w układzie równikowo-równonocnym rektascensja i deklinacja. 

d) w układzie ekliptycznym długość ekliptyczna (kąt dwuścienny między prostopadłymi do płaszczyzny ekliptyki płaszczyznami: jedną przechodzącą przez punkty równonocy, drugą przez dane ciało). Poza tym szerokość ekliptyczna (kąt między płaszczyzną ekliptyki a półprostą poprowadzoną z punktu obserwacji przez dane ciało). Używa się także układu galaktycznego, w którym płaszczyzną podstawową jest płaszczyzna Galaktyki (płaszczyzna o największej gęstości. w Galaktyce), a kierunkiem podstawowym kierunek ku jądru Galaktyki współrzędnymi astronomicznymi w tym układzie są długość i szerokość galaktyczna.

.

Globusy ziemskie Henryk Jan Dominiak 

współrzędne geograficzne 

.

WSPÓŁRZĘDNE GEOGRAFICZNE, współrzędne sferyczne określające położenie punktu na powierzchni Ziemi, noszące nazwy geograficznej długości i szerokości. Układ współrzędnych geogeaficznych tworzy tzw. siatkę geograficzną, składającą się z południków i równoleżników.

.

Globusy ziemskie Henryk Jan Dominiak

współrzędne geodezyjne  

.

WSPÓŁRZĘDNE GEODEZYJNE, współrzędne określające położenie punktu na Ziemi w układzie związanym z konkretną elipsoidą odniesienia (elipsoida ziemska).

Są nimi np.: 

a) geodezyjna długość – kąt między półpłaszczyznami południka punktu zrzutowanego na elipsoidę i południka zerowego elipsoidy. 

b) geodezyjna szerokość – kąt między normalną do elipsoidy odniesienia w danym punkcie a płaszczyzną równika elipsoidy. 

Mając współrzędne geodezyjne dwóch punktów, można obliczyć długość odcinka łączącego te punkty oraz jego azymut.

Może on się znajdować w jednej z czterech ćwiartek:

NO – od 0 do 90°, SO – od 90 do 180°, SW – od 180 do 270°, NW – od 270 do 360°.

Współrzędnymi geodezyjnymi są także współrzędne Gaussa-Krügera, stanowiące układ płaski, prostokątny, o osiach x i y usytuowanych zgodnie z kierunkami stron świata.

.

Globusy ziemskie Henryk Jan Dominiak

elipsoida ziemska 

.

ELIPSOIDA ZIEMSKA, elipsoida obrotowa spłaszczona, kształtem i rozmiarami jak najbardziej zbliżona do rzeczywistego kształtu Ziemi (geoida).

Spełnia warunki: środek elipsoidy ziemskiej pokrywa się ze środkiem ciężkości Ziemi, oś mała elipsoidy ziemskiej pokrywa się z osią obrotu Ziemi.

Wielkość elipsoidy ziemskiej określają długości półosi wielkiej a i małej b. Równik i równoleżniki na powierzchni elipsoidy ziemskiej są kołami, a południki elipsami. Wynika stąd zmienność długości łuku południka, odpowiadającego jednemu stopniowi szer. geogr. Z pomiaru dł. tego łuku, dokonanego metodami geodezyjnymi, można wyznaczyć elementy elipsoidy ziemskiej.

W zastosowaniach geodezyjnych używa się tzw. elipsoidy odniesienia, na którą rzutuje się punkty fiz. pow. Ziemi.

Ma ona te same wymiary co elipsoida ziemska, ale jest styczna w pewnym, punkcie (zwykle w środku mierzonego obszaru) do geoidy.

Wyznaczenie właściwej elipsoidy ziemskiej jest ciągle jeszcze przedmiotem badań geodezji.

Teorię o elipsoidalnym kształcie Ziemi ogłosił Newton, podając w roku 1687 jej spłaszczenie. W 1735-45 teorię tę sprawdzono metodą pomiaru długości łuku południka, dokonanego w Peru przez P. Bouguera i w Laponii przez P. de Maupertuisa.

W miarę postępu badań wyznaczane były elementy elipsoidy ziemskiej przez F.W. Bessela (1841), A.R. Clarke’a (1880), J.F. Hayforda (1909), F.N. Krasowskiego (1940).

W ostatnich latach do badania kształtu elipsoidy ziemskiej zastosowano metodę wykorzystującą obserwacje ruchu sztucznych satelitów.

Elipsoida Hayforda przyjęta została 1924 jako międzynar. elipsoida odniesienia na podstawie uchwały Międzynar. Unii Geod.-Geofiz. Jej elementy: a = 6 378 388 m, b = 6 356 912 m.

W Polsce, Rosji obecnie przyjęta jest dokładniej wyznaczona elipsoida Krasowskiego, której

 elementy wynoszą: a = 6 378 245 m, b = 6 356 863 m.

.

Globusy ziemskie Henryk Jan Dominiak

siatka geograficzna  

.

SIATKA GEOGRAFICZNA, układ południków i równoleżników na powierzchni Ziemi.

Południk przechodzący przez obserwatorium astr. w Greenwich jest obecnie międzynar. południkiem początkowym. 

Równoleżnik, którego płaszczyzna przechodzi przez środek kuli ziemskiej, nazywa się równikiem.

Południk początkowy i równik tworzą układ współrzędnych geograficznych (geograficzna długość i szerokość), względem którego wyznacza się położenie punktu na powierzchni kuli ziemskiej. 

.

Globusy ziemskie Henryk Jan Dominiak 

siatka kartograficzna 

.

SIATKA KARTOGRAFICZNA, odwzorowana na mapie siatka geograficzna lub siatka współrzędnych geod. (Gaussa-Krilgera współrzędne). Przy tworzeniu mapy siatka kartograficzna służy jako podstawowa konstrukcja do nanoszenia szczegółów terenowych. Przy korzystaniu z mapy umożliwia odczytywanie współrzędnych punktów.

.

Globusy ziemskie Henryk Jan Dominiak

geograficzna długość i szerokość 

.

GEOGRAFICZNA DŁUGOŚĆ I SZEROKOŚĆ, współrzędne geogr. określające położenie punktu na kuli ziemskiej.

Długość geograficzna, λ – kąt zawarty pomiędzy półpłaszczyzną południka danego punktu Ziemi i półpłaszczyzną południka zerowego (Greenwich), liczony w kierunku wsch. (długość geograficzna wschodnia) lub zach. (długość geograficzna zachodnia).

W geografii wyraża się zwykle długość geograficzną w mierze stopniowej (od 0° do 180°).

Południk przeciwległy do południka zerowego ma długość geograficzną 180°.

Na równiku jednemu stopniowi długości geograficznej odpowiada łuk 111,32 krn, na szerokości geograficznej φ – łuk  111,32 · cos φ km.

W astronomii stosuje się przeważnie miarę czasową (24 godz odpowiada 360°).

Długość geograficzną określa się różnicą czasu miejscowego południka danego punktu Ziemi i południka zerowego (jednemu stopniowi długości geograficznej odpowiada różnica czasu 4m).

Od 1884 za zerowy  południk przyjęto południk przechodzący przez obserywatorium w Greenwich, które nadaje sygnały czasu uniwersalnego (czasu rachuba).

Dawniej zerowymi były południki, których obecne długości geogr. są:

17° 39’46” = 1h10m39s1 dł. zach. (południk przechodzący przez Ferro).

2° 2’14” = 0h9m20s9 dł. wsch. (Paryż).

13° 23’42” = 0h53m34s8 dł. wsch. (Berlin).

77° 3’2″ = 5h8m12s1 dł. zach. (Waszyngton).

.

szerokość geogr. 

.

Szerokość geograficzna, φ – kąt (od 0° do 90°) zawarty pomiędzy promieniem wodzącym danego punktu Ziemi i płaszczyzną równika ziemskiego.

Jest on równy kątowi między kierunkiem do zenitu i płaszczyzną równika niebieskiego lub wysokości bieguna nad horyzontem.

Punkty położone na półkuli pn. mają szerokość geograficzną pn., na półkuli pd. – sszerokość geograficzną pd.

Ponieważ wobec spłaszczenia kuli ziemskiej południki ziemskie nie są kołami, jednemu stopniowi szerokości geograficznąej odpowiadają różne ich długości od 110,56 km (przy równiku) do 111,71 krn (w okolicach biegunów).

W astronomii szerokość geograficzna jest określana jako wysokość północnego bieguna niebieskiego dla danego punktu Ziemi.

Wyznaczenie długości geogr. jakiegoś miejsca na Ziemi sprowadza się do wyznaczenia różnicy między czasem miejscowym i czasem uniwersalnym (tj. czasem. miejscowym w Greenwich). Czas miejscowy wyznaczany jest na podstawie obserwacji astronomicznych, zaś czas uniwersalny uzyskuje się odbierając sygnały czasu nadawane przez radio.

Metody wyznaczania szerokości geogr. oparte są na znanych zależnościach astr. między szerokością geogr., deklinacją ciała niebieskiego i jego wysokością (lub odległością zenitalną) w chwili górowania lub w chwili dołowania.

Zagadnienie sprowadza się do pomiaru wysokości ciała niebieskiego o znanej deklinacji. G.d. i sz. statku wyznacza się często z pomiarów wysokości Słońca (sekstansem).

W nawigacji wyznacza się współrzędne geogr. także posługując się antenami kierunkowymi, które odbierają fale elektromagnet. z miejsc o znanych dokładnie współrzędnych geograficznych. Ostatnio do wyznaczania współrzędnych geogr. stosuje się także metody oparte na obserwacji sztucznych satelitów. 

.

Globusy ziemskie Henryk Jan Dominiak 

kontynent 

.

KONTYNENT [łac.], wielki obszar lądowy o powierzchni przekraczającej kilka mln km², otoczony przez morza i oceany. W geologii do kontynentu zalicza się również szelfy. Kontynenty grupują się przeważnie na pn. półkuli Ziemi. Łączna powierzchnia kontynentów (z wyspami i łącznie z Oceanią) obejmuje 147,9 mln km², co stanowi 29% powierzchni kuli ziemskiej.

Pochodzenie i obecne rozmieszczenie kontynentów i basenów oceanicznych jest rozmaicie tłumaczone przez wiele teorii (geotektoniczne teorie).

Kontynenty (z wyspami):

a) Nazwa kontynentu – Eurazja: powierzchnia 53,45 mln km² – średnia wys. Europa 292 m n.p.m., Azja 987 m n.p.m. – najwyższy szczyt Czomolungma 8848 m n.p.m. .

b) Nazwa kontynentu – Afryka: powierzchnia 30,3 mln km² – średnia wys. 657 m n.p.m. – najwyższy szczyt Kilimandżaro 5895 m n.p.m. .

c) Nazwa kontynentu – Ameryka Pn.: powierzchnia 24,24 mln km² – średnia wys. 781 m n.p.m. – najwyższy szczyt Mac Kinley 6194 m n.p.m. . 

d) Nazwa kontynentu – Ameryka Pd.: powierzchnia 17,8 mln km² – średnia wys. 655 m n.p.m. – najwyższy szczyt Aconcagua 6960 m n.p.m. .

e) Nazwa kontynentu – Antarktyda: powierzchnia 13,17 mln km² bez lodowców szelfowych – średnia wys. 2175 m n.p.m. –  najwyższy szczyt Vinson 5140 m n.p.m. .

f) Nazwa kontynentu – Australia – bez Oceanii: powierzchnia 7,7  mln km² – średnia wys. 292,5 m n.p.m. – najwyższy Góra Kościuszki 2234 szczyt m n.p.m. .

.

Globusy ziemskie Henryk Jan Dominiak

ocean 

.

OCEAN [łac. < gr.], ocean światowy, wszechocean, wszechmorze, słona powłoka wodna pokrywająca większą część kuli ziemskiej, część hydrosfery.

Powierzchnia oceanów wynosi 361 mln km², co stanowi 71 % powierzchni globu ziemskiego.

Wody oceanów rozmieszczone są na powierzchni Ziemi nierównomiernie. na półkuli pn. zajmują 61% (lądy 39%), na pd. – 81% (lądy 19%).

Objętość wód wynosi 1370,4 mln km³.

Średnia głęb. 3752 m, największa 11 034 m (w Rowie Mariańskim).

Wszechocean dzieli się na trzy części (oceany: Spokojny, Atlantycki, Indyjski), rozdzielone kontynentami i progami podwodnymi. Niekiedy wyróżnia się czwarty ocean, Półnicny Ocean Lodowaty, który przy podziale wszechoceanu na trzy części wlicza się do Oceanu Atlantyckiego (jako Morze Arktyczne).

Na północy granicę między Oceanem Atlantyckim a Oceanem Spokojnym stanowi Cieśnina Beringa, na pd. – najkrótsza linia od przylądka Horn do Ziemi Grahama.

Granica między Oceanem Atlantyckim a Oceanem Indyjskim biegnie południkowo od Przylądka Igielnego (20° dł. geogr. wsch.), między Oceanem Indyjskim a Oceanem Spokojnym – od pn. wejścia do cieśniny Malakka wzdłuż pd. brzegów wysp Archipelagu Malajskiego, od wyspy Timor do przylądka Talbot w Australii. Dalej wybrzeżem Australii do przylądka Howe, przez Cieśninę Bassa do przylądka Portland na Tasmanii. Skąd od Przylądka Południowo-Wschodniego wzdłuż południka 147° dł. geogr. wsch. do Antarktydy.

Brzeżne rejony ooceanów oddzielone od otwartych wód łańcuchami wysp lub progami podwodnymi stanowią właściwe morza.

.

oceany cd.

.

Granicę między oceanami a atmosferą ziemską stanowi poziom oceanów( poziom morza).

Pod wpływem różnych czynników (m.in. hydrometeorologicznych, geodynarnicznych i kosmicznych) poziom wszechoceanu ulega wahaniom. Toteż w codziennej praktyce bierze się za podstawę średni poziom wyznaczony na podstawie wyników wieloletnich obserwacji.

Różnice średnich wysokości wieloletnich poziomów w pobliżu kontynentów mogą w różnych częściach oceanów dochodzić do 2 m.

Charakterystyczny jest wyższy poziom wszechoceanu na tym samym równoleżniku przy zach. brzegach kontynentów, jak również (na półkuli pn.) wyższy w miarę przesuwania się na północ.

Różnice te nie mają większego znaczenia przy pomiarach głębokości, wpływają natomiast na dokładność pomiarów na lądzie. Dla potrzeb precyzyjnej niwelacji przyjmuje się tzw. zero umowne. Jednym z nich jest np. zero wodowskazu w Amsterdamie.

Skorupa ziemska ma pod oceanami odmienną budowę niż w obrębie kontynentów. Powłoka sialu jest cieńsza (na dużych obszarach dna Oceanu Spokojnego brak jej zupełnie).

Powierzchnia Mohorovičicia znajduje się na niewielkich głębokościach, pod Oceanem Atlantyckim ok. 10 km, pod Oceanem Spokojnym – kilka (przy kilkudziesięciu km w obrębie kontynentów).

Normalna anomalia siły ciężkości jest dla całości dna oceanów dodatnia, z maksymalną wartością do 300 mgl w basenach oceanicznych.

Szybkość przechodzenia fal sejsmicznych powierzchniowych pod oceanami jest większa niż w przypadku kontynentów (pod Oceanem Spokojnym 3,65 km/sek, dla Eurazji 2,87 km/sek).

.

oceany ciąg dalszy

.

Teorie pochodzenia basenów oceanicznych, stanowiące jednocześnie teorie pochodzenia oceanów, podzielić można na trzy grupy.

Według pierwszej (teoria permanencji) oceany znajdowały się zawsze w tych samych co obecnie miejscach.

Według drugiej powstały na miejscu zapadniętych kontynentów (teoria pomostowa).

Według trzeciej powstały na skutek wędrówek kontynentów (teoria Wegenera).

W topografii dna oceanów rozróżnia się kilka wielkich form morfologicznych, różniących się spadkami, charakterem urzeźbienia (dno oceaniczne) oraz budową geologiczną.

Rzeźba dna oceanów kształtuje się pod działaniem zarówno sił endogenicznych (endogeniczne procesy), jak i egzogenicznych (egzogeniczne procesy). Siły endogeniczne (powodujące np. trzęsienia podwodne, wulkanizm) odgrywają gł. rolę przede wszystkim przy powstawaniu wielkich form dna oceanicznego.

Procesy egzogeniczne (wywołane np. ruchami wód oceanów, działalnością organizmów morskich, procesami chem.) mogą powodować niekiedy powstawanie małych form ukształtowania dna oceanicznego. Dno oceaniczne pokrywają głębokomorskie osady pelagiczne (krzemionkowe, wapienne). Również czerwony ił głębinowy (stanowiący końcowe stadium osadów pelagicznych z domieszką pyłów kosmicznych, pyłów i skał wulkanicznych, zalegający najgłębsze obszary oceanów, gł. Oeanu Spokojnego i Oceanu Atlantyckiego). Dalej osady płytkowodne, terygeniczne, zalegające na dnach szelfowych.

Rzeźba dna oceanów kształtuje się pod działaniem zarówno sił endogenicznych (endogeniczne procesy), jak i egzogenicznych (egzogeniczne procesy).
.

a) Ocean Spokojny – powierzchnia 179 679 mln km², średnia głęb. 4028 m, maksymalna głęb. 11 034 m.

b) Ocean Atlantycki – powierzchnia 106 463 mln km², średnia głęb. 3332 m, maksymalna głęb. 9 219 m.

c) Ocean Indyjski – powierzchnia 74 917 mln km², średnia głęb. 3897 m, maksymalna głęb. 7 450 m.

.

Globusy ziemskie Henryk Jan Dominiak

linki zewnętrzne 

.

Muzeum Miniaturowej Sztuki Profesjonalnej Henryk Jan Dominiak w Tychach .

.

.